Wczesna edukacja alternatywna – przedszkole Montessori

Przedszkole Montessori staje się w Polsce coraz popularniejsze. To sięgająca początków XX wieku alternatywna metoda wychowania. Stawia ona przede wszystkim na indywidualny rozwój dziecka oraz jego naturalne zamiłowanie do nauki we wczesnych latach życia, gdy pracę postrzega jako zabawę, a nie jako przykry obowiązek. Przedszkole montessoriańskie ma za zadanie wzmocnić samodzielność malucha oraz dodać mu wiary we własne siły, a jednocześnie nie ograniczać go w eksploracji świata. Poniżej wyjaśniamy, czym w takiej placówce szkrab zajmuje się w ciągu dnia oraz na czym polega jego nauka.

Czym jest przedszkole Montessori?

Nazwa metody Montessori wzięła się od nazwiska włoskiej lekarki i pedagog, Marii Montessori, która w 1907 roku otworzyła w Rzymie przedszkole Casa dei Bambini (Dom Dzieci). Maria była przeciwniczką dotychczasowej edukacji. Uważała, że twarda, szkolna ławka pozbawia dziecko indywidualizmu i stawia je w gorszej pozycji od nauczyciela. Wypracowała więc własny system wychowania, oparty nie tylko na swoich przekonaniach, ale też na naukowych obserwacjach.

Montessori uważała, że w edukacji powinno się stawiać przede wszystkim na indywidualny rozwój dziecka. Program kształcenia nie mógł być według niej identyczny dla wszystkich uczniów, ale dostosowany do możliwości każdego malucha z osobna. Pedagog w przedszkolu Montessori przykłada więc ogromną wagę przede wszystkim do obserwacji podopiecznych. Jego zadaniem jest zauważać, w jakim tempie rozwija się dziecko, aby być w stanie odpowiednio mu pomóc w dalszej edukacji, proponując jednocześnie aktywności dopasowane do zainteresowań szkraba.

Sama struktura przedszkola Montessori różni się znacznie od placówek publicznych. Dzieci przebywają w grupach od kilkunastu do 25 osób, są jednak wymieszane wiekowo. To ważne, ponieważ taki porządek bardziej przypomina wielodzietną rodzinę. Przystosowuje też do późniejszego życia w społeczeństwie, gdzie człowiek zazwyczaj jest otoczony ludźmi w różnym wieku. Ponadto opiekun nie stoi wyżej w hierarchii, ale jest na tej samej pozycji co dzieci. Nie wydaje rozkazów, nie zarządza konkretnej zabawy. Może najwyżej ją zasugerować, jednak jeśli maluch woli robić coś innego, pedagog nie może mu tego przerywać. Podąża za dzieckiem i pomaga mu dopiero wtedy, gdy zaistnieje taka potrzeba, bo zgodnie z metodą Montessori „nadmiar pomocy przeszkadza”.

Panujące zasady

Zasady w takiej placówce są o wiele łagodniejsze niż w przedszkolach publicznych. Wśród zakazów należałoby wymienić wprowadzanie współzawodnictwa. Nie obowiązuje tam również żaden system kar czy nagród (w szkołach Montessori – zarówno w Polsce, jak i na całym świecie – brak ocen). W metodzie Montessori przykłada się wagę do innych kwestii:

• budowania motywacji wewnętrznej, a nie zewnętrznej, która jest krótkotrwała i może przynieść więcej szkód niż pożytku,
• samodzielnej zabawy, która uczy jednocześnie dziecko samokontroli, koncentracji, a także społecznych reguł,
• procesu wychowania polegającego nie na rozkazach czy „suchym” przekazywaniu wiedzy przez pedagoga. Dziecko uczy się samo poprzez własne działanie i eksperymentowanie podczas zabawy. Nie bez powodu głównym hasłem metody Montessori jest: „Pozwól mi to zrobić samemu!”. Opiekun nie powinien ingerować w zabawę bądź naukę dziecka, póki maluch jest bezpieczny,
• lekcji ciszy – każde dziecko zajmuje się samodzielnie tym, co akurat wybierze,
• utrzymywania porządku całego otoczenia – maluchy muszą same po sobie sprzątać i traktować to jako naturalny etap po zabawie. Z tego powodu w przedszkolu montessoriańskim wszystko powinno znajdować się w zasięgu ręki dziecka (także proste przyrządy do sprzątania, jak np. drewniana miotełka).

W takim przedszkolu wykorzystuje się naturalne zainteresowanie dziecka obowiązkami, a także jego chęć naśladowania dorosłych. Maluchy w wieku przedszkolnym traktują np. wspólne sprzątanie z rodzicami bardziej jako zabawę, dlatego nie można pokazać im, że jest to przykry obowiązek.

W przedszkolach Montessori dzieci nie są przymuszane do konkretnych aktywności. Jednak same zazwyczaj wybierają zabawy edukujące i rozwijające ich umiejętności. Uważają je po prostu za bardziej interesujące od tych wyłącznie rozrywkowych.

Wartości, jakie dziecko ma wynieść dzięki metodzie Marii Montessori

Według założeń Montessori metoda ta pozwala przede wszystkim na rozwój indywidualny dziecka. Dba jednocześnie o jego rozwój społeczny. Maluchy uczą się naturalnych relacji między sobą: same ustalają, czy chcą pracować razem, czy indywidualnie, a nauczyciel nie wymusza zabawy w grupach. Pedagogika Montessori ma okazywać maluchowi pełny szacunek ze strony dorosłego, ale i nauczyć szkraba respektu do pracy, porządku i ciszy.

Proces kształcenia opiera się na zainteresowaniach, możliwościach i potrzebach dziecka, a także na pięciu głównych działach:

1. drobna motoryka – np. posługiwanie się drewnianą łyżką, chochlą, miotłą,
2. sensoryka – odpowiednie zabawki wprowadzają dziecko w świat kolorów, kształtów czy faktur,
3. język – maluch poszerza słownictwo, zachęca się go do podstawowej nauki pisania i czytania,
4. matematyka – ten dział jest bardziej rozwijany w szkole Montessori, choć przedszkolaki również mogą wykonywać najprostsze działania matematyczne (np. podczas zabawy liczydłem) czy poznawać cyfry,
5. edukacja kosmiczna – wprowadza ona dziecko w świat przyrody i innych kultur, uwrażliwia na zabawę. Przykładem mogą być święta Bożego Narodzenia, podczas których pedagog opowiada także o zwyczajach panujących w innych krajach.

Warto też wspomnieć, że w przedszkolu montessoriańskim niekoniecznie mówi się o zabawie – raczej o pracy lub nauce. Choć dziecko taką edukację traktuje faktycznie jako rozrywkę i ma do dyspozycji różne zabawki, to jednak jego umysł wykonuje pracę i nabywa nowe umiejętności.

Pomoce dydaktyczne w przedszkolu Montessori – co z zabawkami?

Materiały Montessori z założenia są ściśle dostosowane do rozwoju dzieci w danej grupie przedszkolnej. Wszystkie pomoce dydaktyczne (zabawki edukacyjne) znajdują się na niskich półkach lub podłodze. Dzięki temu szkraby mogą sięgać po co tylko chcą. Są wykonane w sposób prosty i estetyczny, a sposób ich konstrukcji pozwala maluchom na samodzielne zauważanie własnych pomyłek. Sama nauka na błędach jest kluczowa w metodzie Montessori – dziecko powinno wiedzieć, że jeśli coś mu się nie uda, nie jest to nic złego. Bardzo ważne jest natomiast, aby nadal odczuwało potrzebę eksperymentowania i próbowało, póki nie osiągnie sukcesu. Absolutnie nie wolno szkraba zawstydzać, gdy popełni błąd. Musi zrozumieć, że jest to całkowicie naturalne i zdarza się każdemu – nawet dorosłemu.

Zabawki na półkach są stopniowane według trudności (od najprostszych do najtrudniejszych). Są także oryginalne i niepowtarzalne – żadna nie jest taka sama. Dziecko może wchodzić w interakcje z pozostałymi malcami z grupy i wspólnie ustalać jaką zabawką pobawią się najpierw. Czy zaczną od prostej, by młodszy maluch pojął w mig jej działanie? A może od trudniejszej, gdzie starszy przedszkolak wytłumaczy jej funkcje?

W przedszkolach Montessori korzysta się z takich pomocy dydaktycznych jak np.:

• ściereczki, miotełki – do ćwiczenia prostych, codziennych czynności,
• barwne tabliczki, memory sensoryczne – do kształcenia zmysłów,
• karty z szorstkimi cyframi, małe liczydła – do nauki matematyki,
• karty z szorstkimi literami, ilustracje z podpisami – do nauki języka,
• drewniane układanki w kształcie roślin, puzzle przedstawiające mapę świata – do tzw. edukacji kosmicznej.

W przedszkolu Montessori szczególnie pożądanym typem zabawek są te drewniane. Wszelkie pomoce do nauki powinny być wykonane właśnie z tego materiału. Jest on nie tylko bezpieczny, ale również naturalny oraz wytrzymały.

Rodzice, wychowujący dziecko w duchu montessoriańskim, mogą stworzyć także własne zabawki – np. drewnianą tablicę manipulacyjną. Mogłyby się na niej znaleźć różne elementy spotykane przez dziecko na co dzień, jednak nieprzeznaczone do samodzielnej zabawy, np. suwak, kłódka, rzepy, lusterko, korbka, kołatka do drzwi. Odpowiednio przymocowane do drewnianej deski pozwolą na poznanie najróżniejszych faktur oraz na rozwinięcie motoryki małej szkraba, jednocześnie nie narażając go na niebezpieczeństwo.

Prawdziwe przedszkole Montessori

Przedszkola Montessori cieszą się niemałą popularnością, nawet pomimo tego, że są placówkami prywatnymi. Aby mieć jednak pewność, że placówka działa w duchu metody Marii Montessori, a nie zaczerpnęła jedynie część pomysłów, należy zwracać uwagę na to, czy współpracuje ona z oficjalnymi instytucjami Montessori. W Polsce działa Polska Rada Montessori, która jest oddziałem Międzynarodowej Rady Montessori. Zrzesza ona osoby zainteresowane tą metodą, jak również oferuje akredytację placówkom. Z kolei Polski Instytut Montessori zapewnia odpowiednie szkolenia, warsztaty i konferencje.

Przedszkola Montessori to jeden z przykładów alternatywnej edukacji. Oprócz opisanej w niniejszym artykule prywatnej placówki edukacyjnej wyróżnić można dodatkowo chociażby przedszkola waldorfskie, demokratyczne oraz leśne.